/٢٠ آذر، روز جهاني کوهستان/
کوه‌ها مي‌توانند تفرجگاه و جاذبه‌هاي طبيعي باشند براي فرار از زندگي ماشيني؛ مي‌توانند فرصتي به ما بدهند براي نزديکي بيشتر به آسمان، اما کوه‌هاي اطراف مشهد مکاني شده‌اند براي خانه‌سازي‌هاي بي‌رويه، ساخت رستوران، ورزشگاه و آپارتمان. 
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) _ منطقه خراسان كوه‌هاي اطراف مشهد در مناطقي مثل لويزان، شهرك آزادگان، نياوران، مجتمع رفاهي آبادگران مشهد و آب و برق به راحتي و به سرعت در حال نابودي‌اند و چشم‌ها بر روي اين نابودي بسته شده است.
به راستي آيا هيچ مكان ديگري براي خانه‌سازي در اين شهر وجود ندارد؟ آيا مردم اين کلان شهر آلوده نياز به تفريح و لحظه‌اي فراغت از زندگي ماشيني ندارند؟
اراضي كه به عنوان انفال و بيت‌المال در اختيار اداره منابع طبيعي است، با توسعه شهر و قرار گرفتن در محدوده شهرها به سازمان مسكن واگذار مي‌شود. توسعه شهر بنا بر تصميم شوراي عالي شهرسازي است كه اداره منابع طبيعي هيچ جايي در اين شورا ندارد؛ سازمان مسكن هم براي تصاحب اراضي و از جمله كوه‌هاي اطراف يك شهر، هيچ نيازي به استعلام از اداره منابع طبيعي ندارد و فقط با مراجعه به اداره ثبت، اراضي را سند مي‌زند و به سايرين واگذار مي كند. با اين روند، امانت مردم كه در دست اداره منابع طبيعي است، بدون اين كه اين اداره نقشي در تصميم‌گيري‌ها داشته باشد، به سازمان مسكن و در نهايت به يك سري افراد خاص واگذار مي‌شود و با ادامه اين روند هيچ تضميني وجود ندارد كه اراضي و كوه هاي اطراف شهر، چندي ديگر با توسعه محدوده شهر به منازل مسكوني تبديل نشوند.
كوه‌هاي اطراف يك شهر متعلق به همه مردم است و هر شهروند بايد سهمي از اين زيبايي خدادادي داشته باشد، اما چه طور افراد براي اين تخريب‌ها مجوز مي‌گيرند و چه کسي بر توسعه بي رويه شهر نظارت مي‌کند و چرا منابع عمومي محدود به يک عده خاص مي‌شوند؟ آيا اصلا قانوني در اين زمينه وجود دارد؟
عليرضا پيمايش، كارشناس حقوقي اداره كل منابع طبيعي استان خراسان رضوي در اين باره به خبرنگار محيط زيست خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) - منطقه خراسان، گفت: اراضي محدوده شهري به استناد ماده 20 آيين‌نامه اجرايي و ماده 10 قانون زمين شهري، از اختيار اداره منابع طبيعي خارج و به سازمان مسكن و شهرسازي واگذار مي‌شود. 
وي افزود: سازمان مسكن مي‌تواند اين اراضي را به يك سري افراد خاص واگذار كند، چون اين نوع واگذاري‌ها در قانون پيش‌بيني شده و حتي در بعضي جاها رودخانه‌ها هم به افراد ديگر واگذار مي‌شود.
پيمايش ادامه داد: مجلس اين قوانين را تصويب كرده و ممنوعيتي براي واگذاري اراضي طبيعي قائل نشده است.
وي افزود: در سياست‌گذاري‌ها به منابع طبيعي اهميتي داده نمي‌شود و اين بخش به سادگي کنار گذاشته شده است.
كارشناس حقوقي اداره كل منابع طبيعي خراسان رضوي گفت: به دليل صراحت ماده 20 آيين‌نامه اجرايي قانون زمين شهري و ماده 10 قانون مسكن و شهرسازي، هيچ جلسه يا کميته‌اي براي واگذاري اراضي منابع طبيعي به سازمان مسکن برگزار نمي‌شود و اين سازمان بدون نياز به تاييديه از سوي منابع طبيعي، تنها به اداره ثبت مراجعه و سند مربوط به اراضي را دريافت مي‌کند.
وي با بيان اين که محدوده شهر توسط شوراي عالي شهرسازي و معماري توسعه پيدا مي‌کند، افزود: ادارات منابع طبيعي نقشي در اين شورا ندارند.
پيمايش همچنين گفت: اگرمردم نسبت به اين که کوه‌هاي اطراف شهر که متعلق به عموم مردم است به يک عده خاص محدود شده، شکايتي داشته باشند، مي‌توانند به دادستان مشهد مراجعه کنند و دادستان هم اگر ببيند حقي از مردم ضايع شده، اقدام مي‌كند.
در عين حال غلامحسين اسماعيلي، دادستان سابق مشهد در آخرين روزهاي فعاليت خود در اين سمت در اين باره به ايسنا - منطقه خراسان، گفت: بنا بر قانون هر چند اراضي طبيعي اطراف يک شهر با توسعه شهر از اختيار منابع طبيعي خارج و به سازمان مسکن و شهرسازي واگذار مي‌شود، اما به واسطه اين واگذاري نمي‌توان در آن ساخت و ساز كرد.
بعضي كارشناسان در اين رابطه معتقدند به دليل افزايش جمعيت، محدوده اطراف شهر به سازمان مسكن و شهرسازي واگذار مي‌كند و پس از آن سازمان مسكن بر اساس ضوابط خاص خودش نسبت به ايجاد زيرساخت‌هاي شهري، نقشه‌كشي و به تدريج واگذاري زمين به تعاوني‌هاي ادارات و مردم اقدام مي‌كند ضمن اين كه پروژه اجراي كمربند سبز مشهد در لويزان به دليل همين مصلحت‌انديشي‌ها متوقف شد در حالي كه چندين سال براي آن برنامه‌ريزي شده بود؛ درحال حاضر خانه‌ها در اين منطقه دقيقا پاي كوه قرار گرفته‌اند و خيابان‌كشي و ساخت و ساز ادامه دارد و تا چند وقت ديگر بخش زيادي از كوه‌ها صاف خواهد شد.
ساخت و ساز در اطراف ارتفاعات شهر علاوه بر تخريب محيط زيست و تبعات ناشي از آن و محروم كردن مردم از حقي كه از طبيعت دارند، از نظر زيبايي هم تاثير منفي بر شهر دارد. علاوه بر آن، اين گونه ساخت و سازها احتمال وقوع سيل را افزايش مي‌دهد و آسيب‌پذيري ساكنان اين مناطق در برابر حوادث اين چنيني چندين برابر است.
همچنين خدمات‌رساني به اين شهرك‌ها و خانه‌ها از ديگر مشكلات ناشي از اين گونه شهرك‌سازي است. آيا مسوولان فكري براي اين معضلات كرده‌اند و مجوز ساخت و ساز پاي كوه‌ها را صادر مي‌كنند؟ 
مهندس مهري رضايي، کارشناس محيط انساني اداره کل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي در گفتوگو با ايسنا - منطقه خراسان با بيان اين که رشته کوه هاي بينالود و هزارمسجد مهم ترين ارتفاعات اطراف مشهد هستند، توضيح داد: کوه‌هاي بينالود به لحاظ نوع بافت خاکي که دارند منابع آبي دشت مشهد را تقويت مي‌کنند بنابراين از نظر زيست محيطي حفظ اين کوه‌ها اهميت ويژه‌اي براي مشهد دارد و ادامه دخل و تصرف و دست اندازي به کوه‌هاي اطراف مشهد به خصوص بينالود (کوه‌هاي نجفي و آب و برق مشهد)، تاثير بسزايي در وضعيت آبخوان دشت مشهد به جا خواهد گذاشت.
وي افزود: وقتي به اين نکته توجه کنيم که وضعيت آبخان دشت مشهد به لحاظ برداشت بي‌رويه آب بحراني است و يکي از دشت‌هايي است که بالاترين ميزان افت آب زيرزميني را در کشور داشته است بيشتر به اهميت اين مسئله پي خواهيم برد.
وي با اشاره به اين واقعيت که هر گونه تخريبي در کوه‌ها احتمال وقوع سيل در مناطق پايين دست را افزايش مي‌دهد، گفت: کوه‌ها بر آب و هواي منطقه نيز موثرند و باعث ايجاد نسيم محلي مي‌شوند که تاثير زيادي در رقيق سازي آلايندههاي شهري و کاهش آلودگي هواي شهر دارد. مسلما ساخت و سازهاي شهري در بالاي کوه‌ها و بلند مرتبه‌سازي مانع از ايجاد چنين نسيم‌هايي مي‌شود و در حقيقت به بحث آلودگي هواي شهر مشهد نيز دامن مي‌زند.
کارشناس محيط انساني اداره کل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي خاطرنشان کرد: علاوه بر تمام اين فوايد، کوه‌ها براي ساکنان شهر ارزش معنوي نيز دارند و به لحاظ روحي و رواني باعث آرامش آنان مي‌شود.
وي افزود: در گذشته ارتفاعات نزديک مشهد به دليل دسترسي راحت اولين جايي بود که براي فرار از سر و صداي شهر به ذهن مردم مي‌رسيد ولي امروز ساخت و سازهاي بي‌رويه جايگزين اين پناهگاه‌ها شده است.
وي با اشاره به حساست بالاي زيستگاه‌هاي کوهستاني گفت: گونه‌هاي خاصي در کوهستان‌ها زندگي مي‌کنند که به تبع محيط زيست خود شکننده و حساس‌اند، به همين دليل کمترين تخريب يا آسيب به اين زيستگاه‌ها مي‌تواند به حذف يا کوچ آن‌ها منجر شود.
رضايي قسمت‌هاي بکر کوهستان را زيستگاه مناسبي براي پلنگ، کل و بز، قوچ و ميش، گرگ و انواع پرندگان شکاري دانست و ادامه داد: چنانچه ساخت و سازها به ارتفاعات مشهد هجوم نياورده بود، انتظار داشتيم که اين گونه‌ها را در ارتفاعات اطراف مشهد نيز ببينيم ولي ساخت و سازها، تغييرکاربري‌ها، جاده‌سازي و افزايش ترددهاي انساني و ناامني محيط، عملا شرايط را براي زيست چنين گونه‌هايي ناممکن کرده و آن‌ها را به سمت ارتفاعات و نقاط دور از دسترس انسان کشانده است.
وي افزود: با اين حال هنوز تعداد معدودي از گونه‌هاي حيات وحش را در ارتفاعات اطراف مشهد داريم و اگر ساختمان‌سازي را در اين نقاط ادامه بدهيم مسلما تمام اين گونه‌ها را از دست خواهيم داد.
وي در پاسخ به اين سوال که آيا اقدام اداره حفاظت محيط زيست در زمينه کاشت درخت در ارتفاعات، جاده‌کشي در اين نقاط براي انتقال آب و مسطح کردن بخش‌هايي از کوه براي قرار دادن تانکرهاي حامل آب اصولي و کارشناسانه بوده است يا خير، توضيح داد: متاسفانه با وجود توسعه روش‌هاي گسترش و آبياري فضاي سبز، ما هنوز به روش‌هاي سنتي پايبنديم و از روش‌هايي براي آب‌رساني به درختان استفاده مي‌کنيم که ساده‌ترين و در عين حال پرهزينه‌ترين روش‌ها در بلند مدت هستند ضمن اين که در بازسازي پوشش گياهي کوهستان‌ها، اولويت با گياهاني است که به طور طبيعي در اين مناطق رشد مي‌کنند.
به گفته مهندس رضايي در سال‌هاي اخير برنامه‌هاي تدوين شده براي توسعه مشهد و عدم نظارت ارگان‌هاي متولي در بحث ساخت و ساز باعث دخل و تصرف و دست‌اندازي‌هايي در اراضي کوهپايه‌اي و کوهستاني اطراف مشهد شده است. 
وي در اين باره گفت: هم اکنون شاهد تقسيم بندي اراضي و مسطح شدن کوه‌ها در نواحي مختلفي از ارتفاعات آب و برق مشهد هستيم. در بخش‌هايي مثل هاشميه و آزادگان به دليل کمبود يا نبود نظارت، مطلوبيت اين مناطق و تقاضاي بالا براي زمين دامنه دخل و تصرف‌ها به حدي رسيده که به نوعي زمين‌خواري تبديل شده و ساخت و سازهاي زيادي در اين مناطق بدون لحاظ مبناي مهندسي و توجه به اصول زمين شناسي انجام گرفته است.
کارشناس محيط انساني اداره کل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي افزود: به دليل عدم نظارت، در بحث فروش املاک، ضرر و زيان ناشي از کلاهبرداري در چند سال اخير افزايش يافته است.
وي با بيان اين که اين روند تغيير و تخريب مسلما تبعات زيست محيطي بر مشهد و وضعيت آبخان دشت مشهد داشته است، عنوان كرد: هنوز تحقيق و مطالعه‌اي در زمينه اين اثرات انجام نشده ولي به لحاظ کارشناسي مي‌توان پيش‌بيني کرد در صورتي که تخريب‌ها ادامه پيدا کند تاثير بسزايي در آبخان دشت مشهد به جا خواهد گذاشت.
وي ادامه داد: شايد نتوان آن چه را که در اين ارتفاعات پيش آمده به حالت اول برگرداند ولي مي‌توان با اجراي طرح‌هاي آبخيزداري، تقويت پوشش گياهي و حفاظت از بخش‌هايي که هنوز براي ما باقي مانده است اثرات تغيير و تحول در اين مناطق را کاهش داد.
رضايي با بيان اين که مناطقي که به لحاظ دسترسي سهل‌الوصول هستند، جذاب‌ترين قسمت‌ها براي دخل و تصرف محسوب مي‌شوند، گفت: مناطقي که جاده‌کشي شده و در مجاورت پهنه‌ها و لبه‌هاي شهري واقع شده‌اند بيشترين ميزان تصرفات را دارند ولي متاسفانه بحث زمين‌خواري از اين هم فراتر رفته و زمين‌خواران دست روي مناطقي مي‌گذارند که هنوز هيچ گونه جاده‌کشي و تاسيسات زيربنايي در آن‌ها وجود ندارد.
وي افزود: بنابراين شناسايي نقاط بحراني که زمين به لحاظ اقتصادي ارزش زيادي دارد، ضروري است؛ پس از شناسايي بايد بعد نظارتي و مديريتي نيز تقويت شود در غير اين صورت نتيجه همان چيزي مي‌شود که در سال‌هاي اخير رخ داده است.
وي ايجاد يک مديريت واحد در بحث نظارت بر ساخت و سازها و تملک اراضي را اولين راهکار مقابله با اين پديده دانست و گفت: لازم است تمام ارگان‌هايي که در بحث مديريت شهري دخيل هستند تحت يک نظام هماهنگ با هم تشريک مساعي داشته باشند.
اين کارشناس محيط انساني درباره علل بروز پديده زمين‌خواري در ارتفاعات اطراف مشهد گفت: تفرق وظايف باعث شده که هماهنگي لازم بين اين ارگان‌ها وجود نداشته باشد و اين عدم هماهنگي بين ارگان‌ها و خلاهاي قانوني بهترين فرصت براي کساني است که به دنبال سودهاي کوتاه مدت بوده و بحث زمين‌خواري را دنبال مي‌کنند.
وي ادامه داد: همچنين ساز و کار نظارت در بخش املاک و مستغلات دچار اشکال است و اصلا سيستم واحدي در اين زمينه وجود ندارد. کارهايي که براي جلوگيري از روند زمين‌خواري و ساخت و ساز در ارتفاعات اطراف مشهد انجام شده اقدام پايه‌اي و اساسي نبوده و يا عمدتا مقطعي و کوتاه مدت بوده است؛ مسلما با اين وضعيت نمي‌توان مانع تعرضات به اين مناطق شد.
وي با بيان اين که اشکالاتي در زمينه برخورد با متخلفان ساخت و ساز در ارتفاعات وجود دارد، افزود: وقتي تعرض از سوي يک شخص حقيقي صورت مي‌گيرد، برخورد با آن خيلي راحت‌تر است تازماني که متخلف يک شخص حقوقي يا دولتي است؛ در چنين شرايطي آن چه در نهايت قرباني مي‌شود، مصلحت کلان جامعه است.
کارشناس محيط انساني اداره کل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي تصريح کرد: به علت ضعف اقتصاد زيست محيطي در کشور، طرح‌هاي کلان صرفا با لحاظ مباحث اقتصادي و اجتماعي بررسي و نهايي مي‌شوند.
وي اظهار داشت: متاسفانه ديدگاه‌هاي کلان مديران نسبت به محيط زيست صرفا يک ديدگاه تجملي و فانتزي است و هنوز به اين حقيقت نرسيده‌ايم که کمترين تغيير در يک اکوسيستم طبيعي چه تبعات نامطلوبي براي خود ما و نسل‌هاي آينده به همراه دارد.
امروز آپارتمان‌ها و ساختمان‌ها در جاي جاي اين کوه ها سر بر آورده‌اند؛ منظره‌اي که زيبايي و اصول شهرسازي را مسخره مي‌کند. چشمه‌هاي کوه‌هاي آب و برق خشکيده‌اند؛ شهرک آزادگان، لويزان، نياوران و چهار چشمه تا دامنه کوه‌ها پيشروي کرده‌اند؛ به بهانه کاشت درخت و آبياري فضاي سبز جاده‌هاي بسياري در دل کوه‌ها احداث شده‌اند و بزرگراهي نيمه کاره در دل کوه کنده شده که معلوم نيست به کجا مي‌رود؟
اراضي نواحي کوهستاني اطراف مشهد منابع طبيعي محسوب مي‌شده ولي به دليل قرارگيري در بافت شهر مشهد تحت نظارت شهرداري قرار دارد و جاي تاسف اينجاست که خيلي از اين ساخت و سازها با کسب مجوز از سازمان مسکن و شهرسازي و شهرداري مشهد انجام شده است. آيا كساني که به راحتي مجوز نابودي منابع طبيعي و محيط زيست اين شهر را امضا مي‌کنند در قبال تبعات حاصل از آن و در قبال مطالبات مردمي که حق دارند از محيط زيست سالمي برخوردار باشند پاسخگو خواهند بود؟
به راستي حق فرزندان ما از اين نعمت خدادي کجاست؟
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر